Sí ou sí

Esta é a historia do meu bisavó, que foi reclutado para exercer de Garda Civil durante os anos da Guerra en lugar de participar nela.

Vicente Martínez Abad naceu no ano 1911 no Viso pertencente a parroquia de Vilasantar na Coruña, casou con 22 anos con Concepción Platas Fernández nada tamén na mesma parroquia. A súa voda celebrouse tamén nese localidade.

Durante os primeiros anos de casados trasladáronse a vivir a Présaras onde o meu bisavó traballaba na terra e a muller traballaba na fábrica de liño de Présaras na que realizábanse colchas, alfrombras, sábanas...era propiedade dunha familia coruñesa pero máis tarde pasou a mans duns empresarios cataláns,  que anos despois como non marchaba como querían terminaron por plantarlle lume desaparecendo a fábrica por completo, polo que puido xubilarse pero moita xente quedou sen traballo. A maioría dos traballadores eran mulleres. Concha foi a primeira muller da familia en traballar de maneira remunerada.

Vicente, pola contra traballaba no campo e coidando os fillos. Tiveron seis fillos entre os que se encontra a miña avoa Celsa.

No ano 36 foi reclutado ao cuartel da Garda Civil de Touro (Arzúa) traballo que exercería pola forza e con gran pena por todo o que mandabanlle facer. Xunto cos seus compañeiros e dirixidos por un superior eran obrigados a vixiar as aldeas da zona en busca de xente contraria ao réxime, xa que moitos se escondían en palleiros, nas cuadras, nos hórreos, nos montes ou onde podían. 

Moitos veciños daban nomes as autoridades para facilitar o seu prendemento, aínda que outros axudaban a esconderse e a fuxir a pesar do risco que corrían de ser eles os delatados. Nesa zona andaba o Foucellas, un dos guerrilleiros mais coñecidos, e vironno nunha ocasión disfrazado de garda entrando na casa duns veciños a roubarlles. 

Meu bisavó contaba que un día mandáronlles ir en busca de escondidos e cando a él se lle asignou una zona dixéronlle: -Vicente, ó pallar! Como non lle quedaba, outra cumpríu a orde e cando entra, descobre que na parte de enriba había varios homes moi ben escondidos e a escuras entre as pallas. Deuse conta de que entre un dos homes que atopábase ali era un coñecido seu, Vicente reaccionou dicíndolles que por favor non fixeran ruído e que se calaran pois non estaba disposto a que a un  grupo de homes inocentes acabasen morrendo, saíu do pallar dicíndolle ao superior que alí non había nadie e durante días estuvo intranquilo e preocupado pensando que seria daqueles homes.

Por aquelas fechas a primeiros do ano 39 naceu a miña avoa, sendo a quinta filla do matrimonio e supuxo que porfín podía deixar a Garda Civil como levaba desexando dende o seu recrutamento. Sempre dicía que non nacera para exercer este traballo e menos o de deter xente por estes motivos. Voltou de novo ao traballo na sua casa de Présaras e a coidar os seus seis fillos sen nunca esquecer esos terribles anos nos que tivo que presenciar fusilamentos, inxustizas...O soldo que recibía traballando para o corpo era de 5ptas ao mes.

Tampouco esquecía o medo que pasaba exercendo ese traballo xa que algúns veciños sospeitaban de el como garda xa que crían que podía ser un dos que realmente predían a xente e ata chegaban a asustar a súa familia polo que a súa saia do corpo foi un gran alivio xa que el nunca comulgaría co réxime.

O cuartel na actualidade

Quen o diría...

O difícil drama que moitas familias sufriron durante os anos de guerra, de posguerra ou de ditadura polo que familias quedaron reducidas ou outras moitas tiveron que despedirse simplemente por defender unha postura acorde o seu pensamento.

O drama do exilio afectou a moitos galegos e galegas que víronse obrigados a abandoar a súa terra xa que serían postos en mans dos franquistas e logo asasinados.

Senteime coa miña aboa a que me contara o a historia do seu tio Pepe Platas Fernández, irmán da miña bisavoa.

Pepe era republicano o que se coñecía como roxo. Era o terceiro de sete irmáns, como eles naceu no 1907 na parroquia do Viso, en Vilasantar; A Coruña. Pouco foi a escola xa que tiña que axudar aos seus pais a coidar dos irmán pequenos ou nas terras ou co gando. “A vida era dura nas aldeas naqueles tempos” -dixome. Os seus pais eran Xan e Marica e sempre viron nel o seu carácter liberal e cos anos comezaron a ter medo co que poidera pasar, era inconformista cada vez estaba máis en contra das ideas da dereita.

Xa moi novo, miña avoa cóntame que xa lle gustaba reunirse nas tabernas para discutir sobre política ou nas reunións de familia sempre sacaba o tema.

Coñeceu a súa muller, Carmen cando tiña 19 anos e ela 18, era da Coruña, coñeceuna nas festas do San Pedro de Présaras, a onde asistía xente dos arredores. O seu noviazgo durou 5 anos e casaron na Coruña, nos tempos da república que comezaba a xurdir.

Estes anos pasounos preto da casa dos seus pais traballando na terra e como ferreiro a súa muller era costureira nunha pequena tenda na aldea, vivian en Présaras.

Conforme ían pasando os anos a débil república comezaba a tambalearse ata que no ano 36 o golpe de estado deu paso a terrible guerra que supoñía para el a súa marcha ou a morte pois sentíase perseguido e viu como algúns compañeiros estaban a ser delatados por veciños e a garda Civil viña por eles a buscalos as casas fandeoos presos e matandoos, polo que a unica solución que lle quedaba era fuxir do país.

Decidiu marchar a México, foi alí xa que un amigo marchara ao comezo da guerra. En novembro do 36 saíu do porto da Coruña rumbo a México en barco cunha gran pena ao ter que deixar a sua familia, muller e amigos sen saber que sería del alí e sen saber se podería algún día volver a pisar a súa terra. Despois dun largo viaxe chegou a México e instalouse na casa do seu amigo Vicente que xa conseguira un traballo nunha tenda. Por fín atopábase fora de peligro. Vicente axudouno a conseguir un traballo e cando gañou os primeiros cartos pagou o billete da súa muller.

No ano 40 xa atopábanse os dous instalados en México DF e tiveron unha filla chamada María nada naquel país. Despois de aforrar e poder vivir dignamente montaron unha tenda que por sorte según contaban, foilles moi ben e ata abriron outra máis na cidade, tiñan empleados traballando e pagáronlle a súa filla unha educación.

Unha vez rematada a guerra Pepe negouse a abandoar a súa privilexiada vida en México, pero cada ano voltaba uns días de vacacións a ver a súa familia no Viso o que era considerado una celebración xa que uníase toda a familia para recibilos despois dos duros anos que pasaron.

Traia agasallos para todos, xoguetes para os pequenos, roupa para as irmans, e cartos. Preocupábase en axudar co que gañaba a súa familia. Rematados estes días de vacacións voltaba a México.

Así transcorreron os anos tiveron dous netos pero Pepe faleceu no 2001 con 94 anos en México, e alí quedou enterrado.

Pola contra a súa filla voltou a España e actualmente vive en Barcelona onde un dos seus fillos traballa como oculista.

A miña avoa recorda sempre a súa chegada como una día moi esperado, xa que estaba toda a familia xunta e preparaban un xantar especial para recibir a esta parte da familia. Para os máis pequenos era como o día de Reis.

Aquí vos deixo esta imaxe que enviaronlle a miña avoa dende México, moi ben vestidos as portas do seu negocio.

O castro lupario e a raiña Lupa

Dende Sálvora para o mundo

«Amada dos vellos deuses, mortos e esquecidos xa, que Sálvora lle chamaron, afeitos nela a atopar repouso doce e tranquilo de celestiais afáns».

-Na noite estrelecida. Ramón Cabanillas.

 

A illa de Sálvora é evocadora de naufraxios e de lendas, feito que puiden comprobar cando visiteina no 2012. Na actualidade pertence á parroquia de Ribeira e é a grande descoñecida das Illas que forman parte do Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas unha gran pena xa que non ten nada que envidiar as famosas Cies de Vigo. A illa atópase deshabitada a día de hoxe menos o faro, que segue en funcionamento.

 

vista aérea da illa

É unha illa solitaria e a máis misteriosa de Galicia que conta cun oculto pasado, rodeada de illotes e poboada de rochas redondeadas pola acción do mar, do vento y do sal, con matorrais de toxo como única vexetación, recrean un ambente de misterio único.

Aínda que non é sinxelo acceder a ela xa que a illa foi propiedade da familia Otero-Goyanes ata o 2007, ano no que a Xunta de Galicia mercouna e foi no ano seguinte cando comezaron a traballar nas labores de rehabilitación.

 

 

No frontal da Illa pódese ver a estatua dunha serea: a serea de Sálvora. Sobre esta serea trata una das moitas lendas que hay arredor da illa, a serea chámase Mariña e é a nai dos primeiros propietarios de Sálvora, os Mariño. A escultura data de 1968, e a fixo por encargo de Joaquín Otero-Goyanes, marqués de Revilla, herdeiro descendente dos primeiros propietarios da illa como homenaxe. A lenda da serea de Sálvora explica a orixe mitolóxica desta familia.

estatua da serea logo da sua construcción





 

Conta a lenda que a serea Mariña foi encontrada na praia polo cabaleiro don Froilaz, que deseguida descubreu que era muda e casouse con ela e froito daquela relación naceu Mariño. Preocupado pola mudez da súa muller, don Froilaz confiou o seu pesar ao abade, e este aconselloulle que lle provocara unha forte emoción que puidera devolverlle a fala. O nobre acendeu entón unha fogueira e nun momento no que Mariña se achegou co seu fillo en brazos arrebatoullo e simulou botalo ao lume, o que causou a reacción esperada, e Mariña pronunciou o seu primeiro son.

 

Na illa encontrase o mítico Canal de Sagres, e aquí sitúase outra lenda galega, a do Hombre do  Sagres, que explica o porqué dos nomes de todas esas pedras que conforman o arquipielago e que sinalan as cartas náuticas, e nos traslada a un tempo anterior a romanización, cando en Galicia vivía a tribu dos oestrymnios, e os pobos celtas se extendían en oleadas polo Sur de Europa.

Conta a lenda que todo aquel que osaba ameazar a os oestrymnios era obxeto dun encantamento e se convertía en pedra, e que o rei da tribu celta dos saefes, deseoso de invadir os dominios de los primeros poboadores de Galicia, quiso eludir o encantamento cunha artimaña: o seu matrimonio con Forcadiña, filla do rei dos oestrymnios. Desta relación naceu Noro. Pero, cousas da vida, o malévolo plan foi descuberto e se produxo o encantamento: o rei dos guerreiros saefes quedó petrificado, coa sua lingua partida en sete pedazos, a mandíbula e as muelas esparcidas polos arredores. O rei saefe é, exactamente, o Home de Sagres, unha pedra con forma humana que encontrase na illa de Sagres (xunto a Sávora), e a sua lingua, é o illote Setelinguas. Ao Oeste de Punta Falcoeiro, as pedras Conles  e Queixada son a sua mandíbula desfeita, e as pedras Moas, as suas muelas, que en marea baixa se ven fronte a Setelinguas, no Paso do Carreiro.



mapa do arquipélago e todos os seus illotes



Forcadiña (frente a Punta Couso) e Noro (illote frente a la isla de Sálvora) foron también obxeto do encantamento e reposan entre outras moitas pedras que son os restos das embarcacions e do exército dos invasores saefes. Esta lenda trata de explicar os nomes dos illotes que rodean a illa principal.

Outra lenda que circula sobre o famoso relevo característico da illa. Estas son grandes moles de pedras redondeadas, dispostas en equilibrio unhas sobre outras.

No Alto de Gralleiros, preto do Faro, concéntranse unha gran cantidade destas peculiares formacións rochosas, que na imaxinación popular vinculou a lenda da Santa Compaña, a macabra procesión de mortos ou ánimas en pena que percorre polas noites os camiños anunciando a morte dalgún veciño.

relieve característico da illa

Creese que iban en duas filas, portando cada un unha luz, descalzos e vestidos con túnicas brancas, e que os encabeza un humano vivo, cunha cruz e un caldeiro, que foi condeado a vagar polas noites ata encontrar no seu camiño a outro humano, ao que entregaralle a cruz e o caldeiro. Mentras chega ese momento, irá palidecendo pouco a pouco e desmellorando o seu aspecto, pero polo día non recordará os seus recorridos nocturnos.

As xentes de Sálvora e das costas próximas creen que a Santa Compaña sae todos os vernes de entre as grandes pedras de Gralleiros hacia a aldea da illa. Despois, diríxese a Praia dos Bois, donde metese na auga en dirección a illa de Noro. Alí, oculta nas suas covas pasa o fin de semana e o luns regresa a Sálvora.


Aínda que non hai moito dende que as labores de recuperación da illa non e menos de esperar que a illa de Sálvora conta cun valor inmenso equiparable ao das demáis  illas que forman parte deste espazo natural. Deberíanse realizar máis excursións e viaxes a ela xa que ademáis de conter fermosas lendas, na supercicie da illa tamen atopase una antiga aldea de pedra abandoada e ser reconstuir pero con as suas casas e establos aún en pé, onde localizanse algunhas ferramentas e obxetos de la vida cotidiana de sus antiguos habitantes., asi tamén como una fábrica de salazóns que foi tamén un pazo da familia propietaria da illa durante anos, as prais de Bois e do Castelo. O faro, en outro dos vértices da illa, manten a sua importante actividade e foi durante a Segunda Guerra Mundial utilizado pola Marina como observatorio do tráfico marítimo.

antigo poboado abandonado

o pazo xunto a capela da illa